مراجع قدرت سیاسی همواره در تلاشند تا توجه
ما را از امری بدیهی منحرف سازند . درون مکانیسم انتخاباتی، تناقضی میان
انتخاب سیاسی که رای تجلی آن است و نوعی کناره گیری مدنی وجود دارد. آیا
این واقعیت نیست که انتخاب کننده، دقیقا همزمان با انداختن رای خود در
صندوق، آن بخشی از قدرت سیاسی که به عنوان عضوی از جامعه شهروندان در
اختیار دارد را بدون هیچگونه دستاوردی، جز وعده و عیدهایی که در طول
مبارزات انتخاباتی به گوشش خورده است، به دیگری منتقل می کند ؟
نقش من در اینجا به عنوان « وکیل شر » شاید
چندان جایز نباشد، با این وجود قبل از ادعای اجباری و جهان شمول بودن
دموکراسی، که اکنون به وسواس فکری زمان بدل شده است، باید عمیقا دموکراسی و
کارکرد آن را در کشورهای خویش مورد بررسی قرار دهیم.
این کاریکاتور
دموکراسی که ما به مثابه مبلغین یک مذهب جدید می خواهیم به سراسر جهان
گسترش دهیم، نه دموکراسی یونان بلکه سیستمی است که حتی رومی ها هم اگر آن را
می شناختند، در استقرار آن در سرزمین هایشان درنگ نمی کردند. این دموکراسی
که به واسطه هزاران شاخص اقتصادی و مالی، رنگ و روی خود را باخته است، بی
تردید می توانست نظر اشرافیت زمین دار رم را نیز تغییر داده و آنان را به
هواداران دوآتشه دموکراسی مبدل سازد .
شاید گرایشات عقیدتی من که شهره خاص و
عام است، برخی از خوانندگان را نسبت به اعتقادات دموکراتیک من مظنون سازد.
من از این نظر که سرانجام، ٢٥٠٠ سال پس از سقراط، افلاطون و ارسطو، جهانی
به راستی دموکراتیک تحقق پذیرد، دفاع می کنم. این رویای یونانی یک جامعه
موزون که در آن تمایزی میان اربابان و بردگان نباشد، آنچنان که جانهای ساده
و بی ریا که هنوز هم به کمال معتقدند، آن را درسر می پروانند.
برخی خواهند گفت : در دموکراسی های غربی حق
رای همگانی است، نه در انحصار ثروتمندان و یا نژادهای خاص. رای شهروندان
غنی و یا روشن پوست در صندوق همانقدر به حساب می آید که رای شهروند فقیر و
یا تیره پوست.
با دل بستن به چنین ظواهری است که ما به اوج دموکراسی می
رسیم. حتی به بهای دلسرد ساختن این هواداران پرشور، باید بگویم که این چشم
انداز فریبنده دربرابر واقعیات عریان جهان رنگ می بازد و ما سرانجام خواه
ناخواه، باز در دام قدرتی خودکامه خواهیم افتاد که در لوای زیباترین
زیورهای دموکراسی پنهان است.
بدین ترتیب حق رای در عین آن که بیان یک
اراده سیاسی است، عملی مبتنی بر چشم پوشی از همان اراده نیز هست، چراکه
انتخاب کننده آن را به یک کاندیدا تفویض می کند. عمل رای دادن، لااقل برای
بخشی از مردم، شکلی از چشم پوشی موقت از یک عمل سیاسی فردی است که تا
انتخابات آینده به نوعی بایگانی می شود، یعنی تا زمانی که مکانیسم های
واگذاری قدرت به نقطه آغاز برمی گردند تا بار دیگر به همان شیوه کار خویش
را ازسر گیرند.
این چشم پوشی می تواند نخستین گام از روندی
باشد که غالبا به رغم امیدهای واهی انتخاب کنندگان، به اقلیت منتخب اجازه
می دهد تا اهدافی را دنبال کنند که مطلقا دموکراتیک نبوده و حتی گاه تخطی
کامل از قانون باشند. قاعدتا هرگز کسی عالمانه و عامدانه افراد فاسد را به
نمایندگی مجلس انتخاب نمی کند، حتی اگر تجربه ی تلخ به ما نشان می دهد که
مسندهای بالای قدرت، در سطح ملی و بین المللی، توسط جانیانی از این دست و
یا نمایندگان آنان اشغال شده اند. حتی مطالعه میکروسکوپی آراء مردم هرگز
نمی تواند علائم افشاگر روابط میان دولت ها و گروه های اقتصادی که اعمال
بزهکارانه آنان تا مرز جنگ پیش رفته و جهان ما را مستقیما به سوی فاجعه می
راند، را آشکار سازد.
تجربه نشان می دهد که دموکراسی بدون دموکراسی
اقتصادی و فرهنگی مفهومی ندارد. نظریه دموکراسی اقتصادی اکنون دیگر از دور
خارج شده و در زباله دان فرمول های کهنه جا گرفته و جای خود را به اقتصاد
پیروزمند و وقیح مبتنی بربازار داده است و نظریه دموکراسی فرهنگی نیز جای
خود را به نظریه دیگری داده است و آن ترویج انبوه و صنعتی فرهنگ ها و با به
اصطلاح « melting pot » است که تنها به این کار می آید که سیطره یکی از
این فرهنگ ها برسایرین را پنهان سازد.
تصور ما آن است که در حال پیشرفت هستیم، حال
آن که در واقع سیر قهقرایی را طی می کنیم. اگر ما همچنان در شناسایی
دموکراسی براساس نهادهایی که به نام حزب، پارلمان، دولت دارند پافشاری
کنیم، بی آنکه به کاربرد این نهادها از آرائی که آنان را به قدرت رسانده
اند بپردازیم، بحث از دموکراسی بیش از پیش پوچ و بی معنا خواهد بود. حال
دموکراسی اگر خود را به نقد نکشد، محکوم به فناست.
از این گفتار نتیجه نگیرید که من اساسا مخالف
احزاب هستم؛ بلکه من خود در بطن یک حزب مبارزه می کنم. یا آن را دلیلی بر
نفرت من از مجلس نمایندگان ندانید؛ بلکه من به آنان ارج می نهم اگر بیش از
حرف به عمل بپردازند. یا باز تصور نکنید که من دستورالعملی جادویی اختراع
کرده ام که طبق آن مردم می توانند بدون دولت، به سعادت برسند. من تنها از
قبول این امر سرباز می زنم که الگوهای دموکراتیک ناقص و ناموزون کنونی تنها
شیوه حکومت و تنها شکل ممکن فرمانبری از حکومت است.
توصیف اینچنینی من از آنان تنها بدین دلیل
است که نمی توانم تعریفی دیگر از آنان بدهم. یک دموکراسی حقیقی که مانند
آفتاب همه خلق ها را در نور خود غرق سازد، باید کار خود را از ابتدا و از
هرآنچه که ما در دسترس خود داریم آغاز کند، یعنی کشوری که در آن زاده شده
ایم، جامعه ای که در آن زندگی می کنیم، خیابانی که در آن منزل گزیده ایم.
اگر این شرط اساسی رعایت نشود - که رعایت نمی شود - همه استدلالات پیشین،
یعنی بنیاد تئوریک و کارکرد تجربی سیستم، آلوده خواهد شد. تصفیه آب رودخانه
ای که از شهر عبور می کند، کار بیهوده ای است اگر آب از سرچشمه آلوده
باشد.
از آغاز بشریت، قدرت مبحث اساسی همه تشکیلات
انسانی بوده است و مساله مبرم ما عبارتست از شناسایی کسی که قدرت را در
اختیار دارد و این که آن را از چه راهی به دست آورده است، از آن چه استفاده
ای می کند، چه شیوه هایی به کار می برد و چه اهدافی درسر می پروراند.
اگر
دموکراسی واقعا حکومت مردم، به دست مردم و برای مردم بود، دیگر جای بحثی
نبود. اما ما کجا و این ایده آل کجا.
ادعای این که در جهان امروز همه چیز
رو به بهبود و پیشرفت است، تنها از یک ذهن گستاخ و وقیح برمی آید. غالبا
گفته می شود که دموکراسی از سایر سیستم های سیاسی کم ضررتر است و کسی را هم
باکی نیست که پذیرش تسلیم آمیز الگویی که تنها به « کم ضررترین » بودن
قانع است، می تواند به سدی در تکاپوی سیستمی که واقعا « بهتر » است بدل
گردد.
قدرت دموکراتیک، طبیعتا همواره جنبه موقت
دارد و به ثبات انتخابات، به تحول ایدئولوژی ها و به منافع طبقاتی وابسته
است و مانند شاخصی، تغییر و تحولات اراده سیاسی جامعه را به ضبط می رساند.
اما امروزه ما دائما شاهد دگرگونی های سیاسی به ظاهر رادیکالی هستیم که به
تغییر دولت می انجامند؛ اما هیچ گونه تحول اجتماعی، اقتصادی و یا فرهنگی
بنیادی که در خور نتایج انتخابات باشد، به دنبال ندارند.
در واقع صحبت ازدولت « سوسیالیست »، یا «
سوسیال دموکرات » و یا باز « محافظه کار » و یا « لیبرال » و به آنان نام «
قدرت » دادن، چیزی جز یک عمل زیبا سازی ارزان بها نیست. یعنی تظاهر به نام
گذاری چیزی که در واقع امر در جایی که به ما نشان می دهند قرار ندارد.
چراکه قدرت واقعی، در جای دیگریست و آن همانا قدرت اقتصادی است. قدرتی که
مرزهای آن را می توان به طور ضمنی مشاهده نمود، اما به محض آن که بخواهیم
به آن نزدیک شویم از ما فاصله می گیرد و اگر به خود جرئت دهیم با تدوین
قوانینی عام المنفعه تسلط آن را محدود سازیم، به ضد حمله دست خواهد زد.
به عبارت روشن تر هدف مردم از انتخابات دولت
های خود، آن نیست که آنان مردم را به بازار « هدیه دهند »، اما بازار، دولت
ها را ملزم می سازد تا مردم خود را به وی « هدیه دهند ». در عصر جهانی
سازی لیبرالی، بازار ابزار تمام و کمال تنها قدرت، به معنای واقعی کلمه،
یعنی قدرت اقتصادی و مالی است و این قدرت مطلقا دموکراتیک نیست، چراکه از
جانب مردم انتخاب نشده، توسط مردم اداره نمی شود و به ویژه هدف آن سعادت
مردم نیست..
+بخشی از یک مقاله - ژوزه ساراماگو - بینایی
