رو کردن "من"
به گمانم نفس مشروب خواری، همانگونه که برخی عرفا و عقلای نیز گفته اند، به ذات نمی تواند قبیح باشد. بلکه اثر آن عموما قباحت می آورد. و اثر آن چیست؟! جز رو کردن آن "من" اصیل آدمی! تو گویی مشروب،آیینه است که از آن رو که بدی "من" اصیل تو را به آفتاب فاش می افکند، آن آیینه شکسته میگردد(آیینه گر نقش تو بنمود راست،خود شکن،آیینه شکستن خطاست!) و نگاه در آن حرام اعلام میشود.
میدانید که مولوی قبل انکه پا در ره عرفان عاشقانه نهد،زاهدی بلند پایه بود،و در روزگار زیست اش،از انجایی که فهم عمیق از فقه داشت،یکی از مراجع اصیل فتوی دهنده دینی بود. اما روزگار خواست تا این زاهد و سجاده نشین باوقار، در دالان عشق شمس،ترانه گو شده و بازیچه ی کودکان کوی شود و سر مجلسی باده خوی.
از او پرسیدند تو که زاهدی عالی مقام بودی،و کنون مراد تو (شمس) لب به شراب می برد، چگونه بر این افعال شمس خرده نمی گیری که شراب خواری در شریعت حرام است؟!
پاسخ مولانا بسیار تامل بر انگیز است و نشان میدهد که او علاوه بر فهم عمیق دین و عرفان، فلسفه ی قانون را نیز به عمق میفهمد!
ایشان در مقام پاسخ چنین اقامه برهان میکنند:
باده نی در هر سری شر میکند
آنچنان را آنچنان تر میکند!
گر بود عاقل نکو تر میشود
ور بود بد خوی بدتر میشود!
و از این رو دلیل حرامیتش در اسلام و قانون این است:
لیک چون مردم بد اند و بد پسند/ بر همه می را محرم کرده اند! -(لذا این حرامیت شامل اقلیت اصیل نمی شود./ یا قاعده ی :من ما عام الا قد خص)-و ادامه میدهد:حکم-(قانون)- اغلب راست،چون اغلب بد اند - تیغ را از دست رهزن بستنند.
در جایی دیگر نیز،مولوی دلیل عمومیت حرامیت امور لذت اور را باز چنین قرائت میکند که از آنجایی که عموم آدمیان از آنجایی که -به تعبیر کانت- حیوانی اخلاقی باشند،حیوانی فطری نگر و لذت جو اند، این لذت جویی میتواند آدمی را در "بودن" حیوانی خویش اسیر کند، و ره ندهد که او به "شدن" انسانی به پیش رود!
اما آن انسان هایی که به شدن، رسیده اند، برایشان عموم امور حرام، حلال است:
از آنچه که او خوش است،نهی است مدام
تا ره نزند خوشی از این مردم عام!
ورنه می و چنگ و معشوق و سماع
بر عام حرام است و بر خاص حلال!
+امین جباری
