آشکار ساختن تضادها
میرزا ملکم خان روشنفکر دوران ناصری چنین نوشته است: در ایران نمی‌توانیم بگوییم که مفاهیم جدید را از غرب مسیحی گرفته ایم چون در این صورت با مخالفت و عدم پذیرش مردم روبرو می‌شویم اما در صورتیکه بگوییم این دست آوردها همان است که در تعالیم اسلامی وجود داشته به سرعت میتوانیم تمدن غربی را به ایران جذب کنیم.(نقل به مضمون) برای سخن ملکم می‌توان مصادیق فراوان آورد. چنانکه گفتند روزنامه همان امر به معروف و نهی از منکر و قانون همان شریعت است. برای میهن پرستی حدیث حب الوطن من الایمان را بیان کردند و مشهور است که برای آموزش زنان به انتهای حدیث طلب العلم فریضه علی کل مسلم یک مسلمه نیز اضافه ساختند. این سیر را می‌توان تا کشفیات علمی در قرآن مطابق با ذوق مهندسین مسلمان و تفسیر سوسیالیستی از اسلام و حتی بیرون کشیدن مفاهیم حقوق بشری از قرآن دنبال کرد.
همانطور که ملکم گفته است شاید زمانی چنین روشی برای پذیرش مفاهیم غربی در ایران لازم بود. اما لازمه ی وضعیت کنونی در بیش از یک قرن پس از ملکم چیست؟ گمان میکنم اکنون زمان آن رسیده که تلاش روشنفکران نه متوجه به انکار تضاد بلکه صرف آشکار ساختن تضادها شود. جامعه به اندازه ای رشد کرده که دیگر بدنبال دنیای ساده و امن کودکانه نباشد و در عوض با پیچیدگی و تضادهای زندگی یک انسان بزرگسال روبرو شود. این تضاد نیز تنها در بین هویت اسلامی و غربی نیست بلکه شامل ایران پیش از اسلام نیز می‌شود. اگر روشنفکر امروز بدرستی تضادهایی را که بین اندیشه غربی و اسلامی و باستانی ایران وجود دارد آشکار کند وظیفه ی خود را که آسان ساختن انتقال جامعه ی ایرانی از نوجوانی به بزرگسالی است انجام داده است.
